Stres

Latince “estrica” ve Fransızca “estrece” sözcüklerinden gelen #Stres kavramı, 17. yüzyıl Avrupa’sında felaket, bela, dert, keder ve elem anlamlarında kullanılmıştır. (Akt: Altuntas, 2003).

Aslında stres, bedendeki stres hormonlarının aracılık ettiği, “savaş ya da kaç" tepkisidir (Selye,1974). Bu tepki, tehlike durumunda kendini savunması için bedeni gereken uyarılmışlık durumuna getirir.

Sorun şu ki, modern yasamda karşılaşılan stresli durumlarda çoğu kez, savaşmak ya da kaçmak uygun bir tepki olamıyor ve kimi zaman bedenlerimiz, saatlerce bu uyarılmışlık durumunda kalabiliyor.


#Stres tanımlarının ortak özellikleri:

a) Stres, kişi ve çevre etkileşimi sonucunda ortaya çıkar,
b) Stres, motive edilmiş bir durumdan daha aşırı bir biçimde insanı harekete geçirir,
c) Streste, tehlike algısı söz konusudur ve bu tehlike algısı yüksek düzeydedir,
d) Stres organizmanın tamamını etkiler,
e) Stres, normal yollarla kontrol edilebilir bir tepki değildir.

Ayrıca diğer araştırmalar dikkate alındığında stresin “gerginlik”, “yorgunluk”, “rahatsızlık”, “direnç” ve “bozulan denge” gibi diğer kavramlarla yakından alakalı olduğu da söylenebilir (Okutan, 2002).


#Stres'in seyrinde 1. evre "alarm döneminde" stres oluşturan bir tehdit karsısında vücut derhal "savaşa hazırlık yapmak üzere" harekete geçer ve genel olarak vücudun uzuvlarında su değişiklikler gözlenir:

1. Beyinde, acı duygusunu azaltır. Hafıza ve düşünme yetisi güçlenir.
2. Gözlerde, daha iyi görmek için göz bebekleri küçülür.
3. Akciğerlerde, oksijen tüketimi artar.
4. Karaciğerde, stoktaki glikojen seklindeki seker, glikoz’a dönüşür.
5. Kalp’te, kan basıncı artar, kalp atışı hızlanır.
6. Böbreküstü bezlerde, adrenalin ve noradrenalin salgısı artar.
7. Dalak’ta, kaslara oksijen taşımak üzere alyuvarlar organizmaya dağılır.
8. Bağırsaklarda, hazım sisteminde, enerji kaslar tarafından kullansın diye, yavaşlama olur.
9. Saçlarda ve deride, kıllar dikilir.

Stres veren uyarıcı ya da ortam devam ederse, ikinci dönem ortaya çıkar.


#Stres seyrinde 2. evre "Direnç Dönemi":

Bu dönemde, organizma yapmış olduğu alarm tepkisini ortadan kaldırır. Stresli ortama bir şekilde uyum sağlar ve kandaki biyokimyasal maddeler geri çekilir. Artık organizma sanki normal koşullarda işliyormuş izlenimi verir. Ne var ki, gerçekte organizma yorulmaktadır ve içten içe direncini kaybetmektedir. Alarm evresinden bir iki dakika sonra vücut başka güçleri de devreye sokar ve bu dönemde vücutta genel olarak aşağıdaki değişimler yaşanır:

1. Beyinde, beynin öğrenme ve hafıza bölümü harekete geçer.
2. Bağışıklık sisteminde, yavaşlama olur böylece enerji başka alanlarda kullanılır.
3. Karaciğerdeki, yağ stokları, her an hazır, yakıt haline dönüşür.
4. Böbreküstü bezlerinde, korteks, metabolizmayı düzenleyen kortizol salgılar salgılanır.


#Stres seyrinde 3. evre "Tükenme Dönemi":

Bu dönemde ise beden artık stresin baskısına dayanamaz, direncini kaybeder, ilk alarm dönemindeki bazı belirtiler geri döner, çeşitli hastalıklar ortaya çıkmaya baslar ve bu hastalıklardan bazıları kronik bir hal alabilir ve hatta ölüme neden olabilir. Uzun süredir mücadele eden organizma yorulur ve ağır ağır savunma kalkanlarını indirmeye baslar. Vücutta ise genellikle su değişiklikler gözlemlenir

1. Beyinde, tükenmişlik hali kortizol nöronlar için öldürücü bir tehlikeye dönüşür. İnsanda yorgunluğa, sinirliliğe ve depresyona sebep olur.
2. Bağışıklık sisteminde, savunma hücrelerinin yok olması organizmayı zayıflatır ve saldırılara açık hale getirir.
3. Bağırsaklarda, bağırsak cidarı hassaslaşır.
4. Kan dolasımı, kan basıncının artısı ve kalp atışının hızlanışı damarların elastikiyetinin azalmasına sebep olur.


#Stres'in (düşük düzey stresin) yararlarına gelirsek:

1. Motivasyonu, sevk ve idareyi artırmaktadır,
2. Uyanıklığı ve canlılığı sağlamaktadır,
3. Yüksek bir enerji hissi vermektedir,
4. Detaylara dikkat edilmesini sağlamaktadır,
5. Heyecan ve umut hisleri vermektedir,
6. Kendine güveni artırmaktadır,
7. Amaç ve hedef duyusu sağlamaktadır


#Stres'le Başa Çıkma Yöntemleri:

1. Bedenle Başa Çıkma Yöntemleri: Gevşeme teknikleri, değişik beden egzersizleri, beslenme biçimlerini düzenleme yöntemleri bunlardan bazılarıdır.
2. Zihinsel Basa Çıkma Yöntemleri: Uyumsuzluğa ve gerileme neden olan faaliyetlerden uzak kalma, zihinsel düzenleme ve dönüşüm tekniklerini içerir.
3. Davranışla Başa Çıkma Yöntemleri: Bu yöntemde strese neden olan davranış biçimlerini değiştirme teknikleri üzerinde durulmaktadır.
4. İnanç Yoluyla Stresle Basa Çıkma Yöntemleri: İç zenginlik kazandıran ve evrensel normlara uygun etik ve normatif kurallarla uyumlu bir yaşam tarzını seçerek stresle başa çıkma yöntemlerini kapsar (Tutar, 2000).
5. Ruhsal (manevi) Yaşam Yoluyla Stresle Başa Çıkma Yöntemleri.

Sonuç olarak: #Stres'le yaşamayı öğrenmek, onu kontrol altına alarak yıkıcı etkilerini en aza indirmek ve yapıcı yönde kullanmak en akıllıca olanıdır.

Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Rıza Gökler, Yrd. Doç Dr. İbrahim Işıtan, MODERN ÇAĞIN HASTALIĞI; STRES VE ETKİLERİ, 2012