Üniversitelerde disiplinlerarası yönelim

"Modern üniversiteler üç paradigmatik evreden (ÖĞRETİM, ARAŞTIRMA, HİZMET) geçti, dördüncü aşamada ise "DİSİPLİNLERARASI YÖNELİM'e" evrildi.*

* Prof. Dr. Hasan Şimşek ve Yrd. Doç. Dr. Tufan Adıgüzel'in "Yükseköğretimde Yeni Bir Üniversite Paradigmasına Doğru" makalesinden notlar:

• Disiplinlerin tümü insan davranışının karmaşık ve çok boyutlu bir yapısı olduğu varsayımından hareket etmekte ve insan davranışının, ancak bulunduğu ortam içinde en iyi biçimde anlaşılabileceğini öne sürmektedir.  
  İkinci olarak, yukarıda sözü edilen disiplinler, insan davranışlarının incelenmesinde fen bilimlerinde yaygın olarak kullanılan mekanik anlayışın aksine, insan davranışının doğasına uygun daha farklı bir anlayış benimsenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu anlayış, araştırmalarda geleneksel olarak kullanılan nicel yöntemlerin dışında insan davranışının doğasına uygun nitel bazı yöntemler geliştirilmesi gerektiğine işaret etmektedir.   
  Üçüncü olarak, insan davranışını konu edinen araştırmalarda açık görüşlü ve esnek olunması gerektiği benimsenmektedir. Araştırmanın sınırlarını katı bir biçimde çizen ve sadece dar kapsamlı değişkenleri incelemeye çalışan yöntemler yerine, araştırma sürecinde biçimlenen, keşfetmeye ve anlamaya öncelik veren yöntemlerin benimsenmesi gerekmektedir.
• "Disiplin" kavramları:
  Çokdisiplinli (multidisciplinary), birbiriyle ilgisiz gibi görünen birden fazla disiplinin, aralarında organik bir bağ veya odaklanmış işbirliği oluşturma kaygısı taşımadan yan yana getirilmesidir.
  Disiplinlerarası (interdisciplinary), iki veya daha fazla disiplinin ortaklaşa olarak belirli kavram, yöntem, işlem, terminoloji ve bilgi tabanının bütünleştirilmesi yoluyla birbirleriyle etkileşime girmesidir.
  Disiplinlerötesi (transdisciplinary) ise akademik olmayan uygulayıcılar ve akademiklerin birlikte çalışarak gerçek bir sorun tanımlama, araştırma ve çözümler geliştirme girişimidir.
• Bilimde yaratıcı açılımlar çoğu zaman disipliner sınırların aşılmasıyla olasıdır. Bir disiplinin içindeki “tutucu ve kendini koruyucu” unsurlar çoğu durumda o disiplin içinde önemli yenilik ve devrimlerin ortaya çıkmasının önünde engeller teşkil eder.
• Thomas Kuhn’un da dile getirdiği gibi, bilimde pek çok devrim, alan değiştiren bilim insanlarından kaynaklanmıştır
• Amerika, Duke Üniversitesi 2006 yılında (disiplinlerarası araştırmalar için. GK) beş yıllığına 1.3 milyar dolar bütçe ayırmıştır.
• 2004'te Columbia Üniversitesi bütün lisans öğrencileri için zorunlu olan “Bilimde Yeni Açılımlar” adlı bir ders geliştirmiştir.
• Harvard’da lisans öğrencileri temel bilim, tıp bilimleri ve bu ikisi dışında kalan olmak üzere üç ana kategoriye ayrılmıştır. Lisans öğrencilerine yaşam bilimleri ve fen bilimlerinden birer ders alma zorunluluğu getirilmiştir.
• Amerikan Ulusal Bilim Vakfı, Bütünleşik Lisansüstü Eğitim ve Araştırma adı altında yeni bir program başlatmıştır. Programdan yararlanabilmek için en az iki disiplini kapsayacak disiplinlerarası bir araştırma projesi önerisi gerekliliği getirilmiştir.
• Avustralya Central Queensland Üniversitesi disiplinlerarası araştırmaya odaklı Profesyonel Doktora isimli bir program açmıştır. Genellikle mesleklerinde belirli bir kariyere ulaşmış profesyonel insanlara yönelik olan programda öğrenciler akademik ve sanayide çalışan profesyoneller tarafından birlikte verilen altı farklı alanda uzaktan dersler almakta ve öğrencilerin tez araştırmaları bir akademik ve bir sanayiden olmak üzere iki danışman tarafından ortaklaşa yürütülmektedir.
• Kanada’nın British Columbia Üniversitesi disiplinlerarası bir merkez oluşturmuş ve bu merkezde sanat, fen ve beşeri bilimlerde okuyan lisansüstü öğrenciler, akademik personel ve doktora sonrası öğrenciler için disiplinlerarası dersler açmaktadır.
• Heidegger (1977) uzmanlaşmayı “gerekli bir şeytan” olarak nitelemiştir. Disiplinlerarasında etkileşim ve iletişimin önündeki en büyük engellerden birisinin de tek başına “aşırı uzmanlaşma” ve bir disiplinin içinde hapsolma olduğunu gözden kaçırmamak gereklidir.
• Virginya Richmond Üniversitesi’nde liderlik çalışmaları programında okuyan öğrenciler tarih, ahlak, siyaset bilimi gibi alanlardan dersler almakta, daha sonra aralarında Nobel Ödülü almış olan ünlü düşünür ve bilim insanlarının konferanslarına katılmaktadırlar
• (Disiplinlerarası yaklaşıma giderken ödüllendirme mekanizması da evrilecek mi.. GK) "Nobel gibi önemli ve son derece prestijli bilim ödülleri bile belirli ve çoğunlukla dar bir alanda önemli bir katkı getirmiş olmayı ayırıcı bilimsel etkinlik olarak nitelendirmektedir.

Not: Yazı içindeki "GK" ibaresi Gökler Koçluk'u ifade etmektedir.